દ્વારકાના દરિયામાં ઉતરી ગોતાખોરોની ટીમ, હાથ લાગ્યા ડુબેલી નગરીના મોટા પુરાવા

Dwarka Temple જયદીપ લાખાણી/દ્વારકા : ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) ની અંડરવોટર આર્કિયોલોજી વિંગ (UAW) દ્વારા દ્વારકા અને બેટ દ્વારકા (ગુજરાત) ખાતે ઓફશોર સર્વે અને તપાસ હાથ ધરવામાં આવી રહી છે. ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ અને પાણીની અંદર પુરાતત્વીય તપાસ ચાલી રહી છે. * ASI 1980ના દાયકાથી પાણીની અંદર પુરાતત્વીય તપાસમાં સામેલ છે. 

UAW, 2001 માં તેની શરૂઆતથી, ભારતમાં વિવિધ સ્થળોએ વ્યવસ્થિત ફિલ્ડવર્ક અને પાણીની અંદર પુરાતત્વીય તપાસ હાથ ધરી છે. જેમાં બંગારામ ટાપુ (લક્ષદ્વીપ), મહાબલીપુરમ (તમિલનાડુ), દ્વારકા (ગુજરાત), લોકટક તળાવ (મણિપુર) અને એલિફન્ટા ટાપુ (મહારાષ્ટ્ર) નો સમાવેશ થાય છે

UAW ના પુરાતત્વવિદોએ પાણીની અંદરના સાંસ્કૃતિક વારસાના અભ્યાસ અને સંરક્ષણ માટે ભારતીય નૌકાદળ (IN) અને અન્ય સરકારી સંસ્થાઓ સાથે પણ સહયોગ કર્યો છે

દ્વારકામાં અગાઉની તપાસ

• UAW એ દ્વારકામાં 2005 થી 2007 દરમિયાન દરિયાકાંઠે અને દરિયાકાંઠે ખોદકામ હાથ ધર્યું હતું
• દરિયાકાંઠાના વિસ્તારોની નીચી ભરતી દરમિયાન તપાસ કરવામાં આવી હતી જ્યાં શિલ્પો અને પથ્થરના લંગરો મળી આવ્યા હતા
• સંશોધનના આધારે, પાણીની અંદર ખોદકામ હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું
• ગુજરાતના દરિયાકાંઠે અન્વેષણ અને નોંધપાત્ર પુરાતત્વીય સ્થળોએ દ્વારકામાં વ્યવસ્થિત પાણીની અંદર ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું
• ખોદકામ દરમિયાન, ASI ના પ્રશિક્ષિત પાણીની અંદર પુરાતત્વવિદો અને ભારતીય નૌકાદળના ડાઇવર્સે ડૂબી ગયેલા માળખાકીય અવશેષોની શોધ કરી
• ડૂબી ગયેલા અવશેષો, ગોળ માળખાં, વિખરાયેલા સ્થાપત્ય સભ્યો અને પત્થરો જેવા તારણો તપાસ્યા અને દસ્તાવેજીકરણ કરવામાં આવ્યા
• દ્વારકાધીશ મંદિરની નજીક પણ ખોદકામ હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું જેમાં ક્રમિક રચનાઓ જોવા મળી હતી
• આ ખોદકામથી ઘણી પ્રાચીન વસ્તુઓ મળી જેમાં ટેરાકોટાની વસ્તુઓ, માળા, ખંડિત બંગડીઓ, તાંબાની વીંટી, લોખંડની કળીઓ અને માટીકામનો સમાવેશ થાય છે

દ્વારકા અને બેટ દ્વારકા ખાતે પુરાતત્વીય ક્ષેત્રની કામગીરીની શરૂઆત
પુરાતત્વવિદો, ડાઇવર્સ અને સંશોધકોનો સમાવેશ કરતી UAW ની ટીમે 17મી ફેબ્રુઆરી 2025થી દ્વારકા અને બેટ દ્વારકા ખાતે પુરાતત્વીય ક્ષેત્રની કામગીરી શરૂ કરી હતી

ટીમની રચના અને પ્રારંભિક તપાસ
ASI ની પાંચ સભ્યોની ટીમ, પ્રો. આલોક ત્રિપાઠીના નિર્દેશન હેઠળ અને ડૉ. અપરાજિતા શર્મા અને એચ.એ. નાયકે દ્વારકાની બહાર પાણીની અંદર શોધખોળ શરૂ કરી છે. ટીમમાં પૂનમ વિંદ અને ડૉ. રાજકુમારી બાર્બીનો પણ સમાવેશ થાય છે. પ્રારંભિક તપાસ માટે ગોમતી ખાડીમાંથી પસંદ કરાયેલ વિસ્તારની ઓળખ કરવામાં આવી હતી.

આગળની તપાસ

• દ્વારકામાં ચાલી રહેલા વૈજ્ઞાનિક સર્વેક્ષણને ચાલુ રાખીને, ટીમે દ્વારકાના દરિયાકાંઠેના વિસ્તારની વધુ તપાસ કરી.
• ટીમના તમામ સભ્યોએ પુરાતત્વીય અવશેષોની તપાસ કરવા માટે ડાઇવ કરીને વિસ્તારનો સર્વે કર્યો હતો.
• વધુ તપાસ કરવા માટે ડૂબી ગયેલા ખંડેરોના દસ્તાવેજીકરણ હાથ ધરવામાં આવ્યા હતા.
• આ તપાસ દ્વારકાના ઇતિહાસ અને સાંસ્કૃતિક વારસાને ઉજાગર કરવામાં મદદ કરશે.

ASI ના અધિક મહાનિર્દેશક અલોક ત્રિપાઠીએ આ સંશોધન વિશે જણાવ્યું કે, અમારું સંશોધન ચાલું છે. અમને દરિયામાંથી જૂની નગરીના અનેક પુરાવા મળ્યાં છે. ટીમના તમામ સભ્યોએ વિસ્તારની બાથમેટ્રી અને પુરાતત્વીય રસના અન્ય અવશેષોને સમજવા માટે સફળ ડાઇવિંગ કર્યું હતું. ASI ના ઇતિહાસમાં પહેલીવાર એવું બન્યું છે કે ઘણા પુરાતત્વવિદોએ પાણીની અંદરની તપાસમાં સક્રિયપણે ભાગ લીધો હતો. એ પણ નોંધનીય છે કે દરિયાની અંદરની શોધના આ પુરુષોનું પ્રભુત્વ ધરાવતા ક્ષેત્રમાં સાહસ કરવું, તેમાંથી ત્રણ મહિલા પુરાતત્વવિદો છે. ટીમે બેટ દ્વારકા દ્વીપના દરિયાકાંઠાના વિસ્તારની પણ શોધખોળ કરી છે.